Bir plak çalma sisteminin maksimum performansı, Phono kartuşuna göre değişir. Tonal denge, tepki aralığı, harmonik yükselişlerde temizlik, Stereo alan oluşturma ve bölüm ayrımı ve gürültü ve bozunma olmaması gibi faktörler ses çıkışı kalitesini oldukça etkiler. Bu nedenle bu parçanın seçimi, sistemin geriye kalanının etkili kullanılabilmesi için çok önemlidir. Kartuş seçiminiz aynı zamanda plaklarınızın ömrünü de etkiler. Plak bulmanın gitgide zorlaştığı bu günlerde plağa zarar vermeyecek yükseltmeler yapmak veya doğru kartuşu seçmek artık daha önemli hale gelmiştir. Piyasada ton kolu/plakçalarınız, istediğiniz performans seviyesi ve bütçenize göre çok çeşitli kartuşlar bulunmaktadır. Bu makalede sizlere doğru kartuş seçimi yapmanız için gerekebilecek bilgileri anlatacağız.

Yaygın Kartuş Tipleri

Genelde piyasada iki tip kartuş bulunur. Bunlar P-Mount (P tipi) ve yarım inç Mount (standart) tipidir. P-Mount kartuşlar arkasında 4 adet bağlantı noktasıyla ton kolunun ucuna bağlanır. Bu kartuşlar tek vida ile ton koluna sabitlenir. Yarım inç kartuşlar da arkasında 4 adet bağlantı noktası bulundurur ancak bu uçlar daha büyüktür ve ton kolunun ucundaki kablolara tek tek bağlanır. Bu kartuş tipi ton kolunun kafasına arasında 1.25 cm bulunan iki vida ile sabitlenir.

P-Mount tasarıma sahip kartuşlar aynı zamanda yarım inç kartuş ucuna sahip ton kollarına bağlanabilir ancak böyle durumlarda adaptör kullanılması tavsiye edilir. Yarım inç adaptör koluyla, P-Mount kartuşlar hem yarım inç ton kollarıyla hem de yarım inç kafayla uyumlu hale gelir.

Teknik Özellikler

Bir plakçalar kartuşu seçerken göz önünde bulundurulması gereken en önemli teknik özelliklerden bir kaçı frekans tepkisi, kanal ayrımı, kanal dengesi ve çıkış seviyesidir. Bu sayılar, kartuşun performansını olabildiğince doğru yansıtmayı hedefler ve kartuşun ihtiyaçlarınıza göre olup olmadığını gösterir.

-Frekans Tepkisi, kartuşun tek seferde üretebileceği ses frekansı aralığını belirtir. Bu “tepki düzlüğü”, hiçbir frekansın az veya fazla baskınlıkla verilmeyeceğini gösterir.

-Kanal ayrımı bir başka önemli teknik özelliktir. Bu özellik, bir kanalın diğer stereo kanalı ne kadar “görmezden geldiğini” ifade eder, yani sol taraftaki hoparlörünüzde sağ kanalın sinyallerini duymazsınız. Kanal ayrımının birimi dB’dir ve bu sayı ne kadar yüksekse kanal ayrımı da o kadar yüksektir. Kanal ayrımı, yüksek frekanslarda daha önemli hale gelir.

-Kanal dengesi, yüksek üretim ve basit tasarım kalitesini gösterir. Stereo kartuş, eğer plakta iki taraftaki sinyaller eşitse bu sinyalleri eşit ses seviyesinde iletmelidir.

-Çıkış seviyesi, kartuşunuzun elektronik parçalarla uyumu konusunda önemlidir. Çok düşük sesli kartuşta gürültü oluşabilir ve çok yüksek seviyeli kartuş preamfide bozunmaya yol açabilir.

Photo kartuş performansında bunlardan başka birçok ölçüm kıstası bulunur, ancak son karar için en önemli kriterler kartuşun sesinin nasıl çıktığı, diğer sistem parçalarıyla ne kadar uyum sağladığı ve plak koleksiyonunuza ne kadar az zarar verdiğidir.

Basınç Gücü Önemli Mi?

Diğer karakteristikler göz önünde bulundurulduğu sürece, evet. Her kartuş (üreticisi fark etmeden), belirli bir ton kolu basınç gücü aralığında en iyi performansı gösterir. Bu basınç gücünün plakçaların güç kapasitesi içerisinde olması halinde maksimum performansa ulaşabilirsiniz. Unutmayın, basınç gücü ne kadar fazlaysa, plağın zarar görme seviyesi de o kadar artar. Plakçaları çok düşük basınç gücünde kullanmak, çok yüksek basınç gücünde kullanmayla eşit seviyede (belki daha fazla) zarar verir.

İğne/Gövde Şekilleri ve Yapıları

4 ana kartuş tipi vardır: Excellence, Moving Coil, VMS ve Moving Magnet

5 farklı elmas iğne şekli vardır: Special Line Contact, Shibata, Microlinear, Eliptik ve Konik

4 farklı iğne yapısı vardır: Çıplak üçgen gövde, çıplak kare gövde, çıplak yuvarlak gövde ve bağlı yuvarlak gövde

Special Line Contact iğneler yüksek frekans tepkisi ve minimum aşınma ile düşük bozunma sağlayan optimum uç tasarımına sahiptir. 

Shibata iğneler aslında 4 kanallı plakları (quadrophonic) oynatmak için tasarlandığından 45kHz’e kadar ses kalitesi sunar. Shibata şekli, plak oyuntu duvarlarında geniş temas alanına sahip olmasıyla plağı çok az aşındırır ve çok düşük bozunma seviyeleriyle yüksek frekans sesleri oynatabilir. 

Microlinear iğne, orijinal ana plağın üretiminde kullanılan kesim iğnesiyle neredeyse aynı tasarıma sahiptir. Bu özelliğiyle plak oyuntularında diğer iğnelerin ulaşamayacağı yerlere ulaşarak yüksek frekanslarda yüksek isabet ve duyulabilir aralıkta cetvel düzlüğünde frekans tepkisi sunar. 

Eliptik iğnenin, öndeki yandakinden daha geniş olmak üzere iki adet yarı çapı bulunur. Böylece iğne, konik iğne gibi oyuğun merkezinde hareket eder ve küçük yarı çaplı kısım yüksek frekansları yakalar. Eliptik iğnenin 2 boyut seçeneği vardır; ilk sayı yan çapı belirtmekte ve 0.2 x 0.7 mil ve 0.3 x 0.7 mil şeklindedir. Yan çap ne kadar küçükse, ses kalitesi o kadar iyi hale gelir.

En basit tasarıma sahip olan konik iğne, en uygun fiyatlı ve yaygın şekilde kullanılan iğne tipidir. Ortalama 0.6 mil çapında küre şeklindeki ucu genelde plak oyuk duvarlarının tam merkezine dokunur. Konik tasarım orta ile düşük bütçe sistemler için uygundur ve daha yüksek basınç gücü uygulayan eski plakçalarlarda veya kartuş pozisyon ayarı olmayan ton kollarında kullanımı idealdir. Konik iğnenin yaygın çapı 78rpm plaklar için 2.5 veya 3 mildir. Bu değer LP plakların konik iğnelerinin 4 katıdır.

İğne Gövde Yapısı: Çıplak veya Bağlı İğne

Çıplak iğne, bütün elmastan şekillendirilerek üretilir ve elmas uçları metal gövdeye bağlandığından dolayı bağlı iğneden daha pahalıdır. Bu iğne tipi, düşük kütlesi sayesinde daha isabetli ses kalitesi sunar. Ayrıca, çıplak iğneler daha tanecik odaklı olduğundan ve en dayanıklı kısmı plağa temas ettiğinden daha uzun süre kullanılabilir.

İğne Gövde Şekli: Üçgen ve Kare Gövde veya Yuvarlak gövde

Üçgen ve kare gövdeli çıplak iğnelerin üretimi, yuvarlak gövdeli çıplak iğnelerden daha maliyetlidir ancak bu iğneleri dirseklerdeki lazerle kesilmiş kare deliklere oturttuğunuzda plak oyuklarına göre tamamen ayarlı şekilde yerleşir.

Hangi Kartuş Daha İyi? Moving Coil mı, yoksa Moving Magnet mi?

Çoğu ciddi odyofil, Moving Coil tasarımı tercih ederler ve buna neden olarak Moving Coil’ın ses temizliği, ton şeffaflığı, daha iyi geçiş tepkisi, düzgün Stereo alan oluşturma ve düşük bozunma sağlamasını gösterirler.

Moving Coil kartuşları kullanmak için özel uyumlu girişlere (MC Phono girişi) sahip preamfiler gereklidir. MC kartuşların çıkış seviyesi 0.2mV ile 0.5mV arası değişir. MM Phono girişleri 3mV ile 5mV arası kartuşları çalıştırmak için tasarlandığından ötürü MC kartuşlar, MM Phono girişleri ile kullanılamaz. Moving Magnet kartuşlar daha sağlamdır ve iğneleri daha kolay değiştirilebilir.